Kiedy pracodawca może dokonywać potrąceń z wynagrodzenia?
Kodeks pracy wprowadza daleko idącą ochronne prawną wynagrodzenia za pracę, której przejawem jest ograniczenie pracodawcy w możliwości dokonywania potrąceń z wynagrodzenia. Co istotne, ochrona ta nie dotyczy tylko podstawowego wynagrodzenia, ale również inny należnych pracownikowi wypłat (np. ekwiwalentu za niewykorzystany urlop). Z podanych wyżej względów, ustawodawca zdecydował się wprowadzić katalog zamknięty przypadków, w których możliwe jest dokonanie potrącenia z wynagrodzenia po odliczeniu wszelkich danin publicznych (takich jak składki na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczek na podatek dochodowy). A zatem kiedy pracodawca może dokonać potrącenia wynagrodzenia za pracę?
Możliwość dokonania potrąceń
Art. 87 Kodeksu pracy przewiduje, że potrąceniu z wynagrodzenia za pracę podlegają tylko następujące należności:
- Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. W tym jednak przypadku pracodawca może dokonywać również potrąceń świadczeń alimentacyjnych bez postępowania egzekucyjnego, z wyjątkiem przypadków gdy świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych bądź wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej. Warunkiem koniecznym
do dokonywania potrąceń bez postępowania egzekucyjnego jest złożenie wniosku wraz z tytułem wykonawczym przez wierzyciela do pracodawcy. - Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.
- Zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi.
- Kary pieniężne przewidziane w ramach kar porządkowych.
Jak wskazałam powyżej, katalog ten jest katalogiem zamkniętym. Niemniej jednak Kodeks pracy umożliwia również dokonanie potrącenia za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie. Zgoda ta musi być wyraźna. Poza tym w piśmie powinna być również jasno wskazana wysokość potrąceń i termin ich dokonywania. Niedopuszczalna jest zgoda blankietowa bądź zgoda nie wyrażona w formie pisemnej.
Konsekwencje naruszenia przepisów o potrąceniu
W przypadku naruszenia przez pracodawcę przepisów dotyczących dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracę, naraża się on nie tylko na konsekwencje wynikające z Kodeksu pracy, lecz także skutki na gruncie prawa karnego.
Przede wszystkim w uzasadnionych przypadkach działania pracodawcy sprzeczne z przepisami powszechnie obowiązującymi (np. pracodawca dokonuje potrącenia należności, które nie są wymienione w Kodeksie pracy, jednocześnie nie mając zgody pracownika) mogą zostać uznane za ciężkie naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika. To zaś upoważnia pracownika do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, a tym samym również do żądania odszkodowania.
Ponadto, dokonywanie bezpodstawnych potrąceń może stanowić wykroczenie, za które pracodawca podlega karze grzywny od 1.000,00 zł do 30.000,00 zł.