Podstawowe zasady
Oświadczenie o przyjęciu i odrzuceniu spadku, tak jak inne oświadczenia woli może być dotknięte wadą. W związku z tym, przepisy Kodeksu cywilnego przewidują możliwość uchylenia się od skutków takiego oświadczenia woli. Zastosowanie znajdą ogólne zasady dotyczące uchylenia się od oświadczeń woli z modyfikacjami wprowadzonymi przez art. 1019 Kodeksu cywilnego.
Wady oświadczenia woli
Art. 1019 Kodeksu cywilnego wspomina wyłącznie o dwóch wadach oświadczenia woli, a wiec o błędzie i groźbie. Jeśli chodzi o groźbę, to każda groźba sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, która zmierza do wywarcia nacisku na spadkobiercę celem jego nakłonienia do złożenia określonego rodzaju oświadczenia woli albo powstrzymania się od jego złożenia, będzie uzasadniała zastosowanie powyższego przepisu. Ważne jest również to, że taka groźba musi być poważna, a więc powinna obiektywnie wzbudzać stan obawy. Nie ma znaczenia od kogo pochodzi groźba. Spadkobierca będzie miał prawo uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia woli, nawet jeżeli groźba pochodzi od osoby niemającej interesu w przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Natomiast odnosząc się do błędu, może być on podstawą do chylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, gdy będzie dotyczył czynności prawnej i będzie istotny (a zatem, iż błąd wywołał mylne wyobrażenie o rzeczywistości, a zarazem będzie na tym, że żaden rozsądny człowiek, znający prawdziwy stan faktyczny, nie złożyłby oświadczenia woli o takiej treści jakie zostało złożone). Można wyróżni kilka rodzajów błędu w kontekście przyjęcia lub odrzucenia spadku, bowiem może on dotyczyć.
- Osoby spadkodawcy. Warto wskazać, iż błąd ten w praktyce występuje bardzo rzadko, bowiem co do zasady, spadkobierca zna dane identyfikacje spadkodawcę (tym bardziej, iż dziedziczenie następuje w kręgu najbliższej rodziny).
- Tytułu powołania do dziedziczenia. W rozumienie wąskim, błąd ten dotyczy tego na podstawie jakiego spadkobierca dochodzi do dziedziczenia. Natomiast w znaczeniu szerokim dotyczy tego, czy dana osoba w ogóle dziedziczy po spadkodawcy
albo w jakiej części - Przedmiotu spadku. Błąd ten może polegać na nieznajomości składu majątku spadkowego lub jego wartości, czy na niewiedzy spadkobiercy co do istnienia długów lub określonych aktywów.
Doktryna przyjmuje również możliwość wystąpienia błędu co do prawa. Błąd ten zachodzi co do zasady, gdy spadkobierca nie zdaje sobie sprawny, iż wskutek niezłożenia w ustawowym terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu powstaje fikcja przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Przyjmuje się również powszechnie, że nie tylko podane wyżej wady oświadczenia woli mogą wystąpić przy składaniu oświadczenia, w kontekście przyjęcia lub odrzucenia spadku .Przede wszystkim może wystąpić brak świadomości i swobody spadkobiercy, co przyczyni się (zgodnie z art. 82 Kodeksu cywilnego) do bezwzględnej nieważności takiego oświadczenia. Co więcej, doktryna dopuszcza możliwość powołania się na podstęp. Mimo że oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu nie jest składane określonemu odbiorcy, to można wskazać osoby które osiągają bezpośrednią korzyść z takiego oświadczenia. Dlatego też takie oświadczenie może być złożone pod wpływem postępu.
Termin
Według Kodeksu cywilnego termin do uchylenia się od skutków przyjęcia albo odrzucenia spadku, w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w przypadku groźby – z upływem rok od chwili, gdy stan obawy ustał. Warto wskazać, że dla zachowania terminu wystarczającym będzie złożenie przez spadkobiercę wniosku do sądu przed jego upływem.
Oświadczenie o uchyleniu się od skutków wadliwego oświadczenia woli może nastąpić złożonego wyłącznie przed właściwym sądem spadku.