Czy w przypadku odwołania darowizny istnieje możliwość złożenia skargi paulińskiej?
Przyjmijmy następujący stan faktyczny. Adam Kowalski darował swojemu synowi – Pawłowi Kowalskiemu mieszkanie o szacunkowej wartości 500.000,00 zł. Niemniej jednak z uwagi na to, że Paweł Kowalski po darowiźnie uporczywie pomawiał i obrażał Adama Kowalskiego, ten postanowił odwołać darowiznę. Wskutek odwołania darowizny Paweł Kowalski dokonał zwrotnego przeniesienia mieszkania na Adama Kowalskiego. Jednakże okazało się, że zarówno w czasie dokonania darowizny jak i powrotnego przeniesienia przedmiotu darowizny wskutek jej odwołania Paweł Kowalski miał zadłużenie wynoszące 1.000.000,00 zł. Czy w takim przypadku wierzycielom będzie przysługiwało prawo do skargi paulińskiej?
Odwołanie darowizny
Zgodnie z art. 898 Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Jako że pojęcie rażącej niewdzięczności jest klauzulą generalną należy uznać, że dla oceny czy występuje istotne znaczenie będą mieć wszystkie okoliczności danej sprawy. Przykładem rażącej niewdzięczności może być np. jako uporczywe niedochowywanie obowiązków rodzinnych czy popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy.
Zgodnie z dominującym poglądem odwołanie darowizny ma skutek wyłącznie obligacyjny. A zatem z chwilą odwołania darowizny nie dochodzi do zwrotnego przejścia przedmiotu darowizny, zaś powstaje wyłącznie obowiązek zwrotu przedmiotu przez obdarowanego na rzecz darczyńcy. A zatem w podanym wyżej przykładzie, aby doszło do skutecznego „powrotu” nieruchomości na rzecz Adama Kowalskiego, konieczne jest zawarcie przez strony umowy zwrotnego przeniesienia mieszkania w formie aktu notarialnego.
Skarga paulińska
Skarga paulińska ma zastosowanie, gdy dłużnik doprowadził się do stanu niewypłacalności lub ją powiększył, a korzyść odniosła osoba trzecia (np. poprzez darowanie nieruchomości na rzecz osoby bliskiej, choć dłużnik posiada zadłużenie). W ten sposób jego działanie, polegające na dokonaniu ważnej czynności prawnej jest pokrzywdzeniem wierzyciela. Dzięki zastosowaniu skargi paulińskiej wierzyciel ma możliwość żądania uznania nielojalnej czynności dłużnika za bezskuteczną.
Odwołanie darowizny a skarga paulińska
A zatem czy w podanym wyżej przykładzie można zastosować skargę paulińską i uznać zwrotne przeniesienie mieszkania za bezskuteczne? W pierwszej kolejności należałoby się zastanowić jaka czynność podlegałaby zaskarżeniu. Po pierwsze jak wskazałam powyżej, odwołanie darowizny ma wyłącznie skutek obligacyjny i jest dokonywane przez darczyńcę, nie obdarowanego, który jest zadłużony. Z tego względu tej czynności nie można skutecznie zaskarżyć skargą paulińską.
Co jednak z czynnością zwrotnego przeniesienia własności na darczyńcę przez obdarowanego? Wydaje się że czynność ta, jako że zawiera oświadczenie woli obdarowanego, mogłaby podlegać zaskarżeniu w drodze skargi paulińskiej. Niemniej jednak i przy tej czynności prawnej pozostają poważne wątpliwości, albowiem dłużnikowi ciężko przypisać w takim przypadku świadomość działania z pokrzywdzeniem wierzycieli. Obdarowany bowiem zwraca przedmiot darowizny będąc do tego niejako „przymuszony” wskutek odwołania darowizny. Z tego względu i w tym wypadku co do zasady nie będzie można zaskarżyć czynność zwrotnego przeniesienia skargą paulińską. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, w której to darczyńca jak i obdarowany działałaby w zmowie, w celu pokrzywdzenia wierzycieli. W takim przypadku sądownictwo dopuszcza możliwość zaskarżenia czynności zwrotnego przeniesienia własności skargą paulińską.