Przesłanki oraz skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje wprost, władza rodzicielska powinna być wykonywana w taki sposób, jak wymaga tego dobro i interes małoletniego. W przypadku gdy dobro i interes małoletniego są naruszane przez rodziców, sąd ma obowiązek ingerować w władzę rodzicielską. W takiej sytuacji sąd posiada różne instrumenty tej ingerencji, chociażby w ramach ograniczenia władzy rodzicielskiej jak ustanowienie kuratora, czy obowiązek skierowania rodziców na terapię. Niemniej jednak w najtrudniejszych przypadkach, sądowi zostało przyznany instrument najbardziej ingerujący w władze rodzicielską, a więc jej pozbawienie rodziców. Skorzystanie z pobawienia władzy rodzicielskiej obwarowane jest jednak przesłankami ustawowymi, zaś skutki skorzystania z tej instytucji są daleko idące, o czym szczegółowo poniżej.
Przesłanki
Aby Sąd mógł skorzystać z instytucji pozbawienia władzy rodzicielskiej, musi zmaterializować się jedna z następujących przesłanek:
- Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Pod pojęciem tym należy rozmieć taką przeszkodę, która wedle rozsądnego przewidywania będzie istniała przed długi, czas (np. z uwagi na długotrwały brak zainteresowania sprawami dziecka, odbywanie długotrwałej kary pozbawienia wolności).
- Nadużycie władzy rodzicielskiej. W tym przypadku chodzi o zawinione naruszanie obowiązków rodzicielski np. tryb życia rodziców, nadużywanie alkoholu, stosowania kar cielesnych wobec dziecka.
- Rażące zaniedbanie obowiązków rodziców względem dziecka. Co ważne, ustawodawca posługując się stwierdzeniem rażące, uznał że tylko naruszenia najbardziej poważne uzasadniają pobawienia władzy rodzicielskiej.
- Nieustanie przyczyn umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej mimo udzielonej rodzicom pomocy, w szczególności trwałe nieinteresowanie się dzieckiem.
Skutki
Pozbawienie rodzicielskie stwierdzane jest na podstawie orzeczenia sądowego (może być również stwierdzone w wyroku rozwodowym lub dotyczącym separacji). Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone wobec każdego z rodziców, jak również wobec jednego z nich.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej ma daleko idące skutki zarówno dla rodziców, ale też i dziecka. Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej traci prawa do podejmowania decyzji w sprawach dziecka. Ponadto sąd może ustanowić opiekę zastępczą nad dzieckiem, jeżeli tego wymaga sytuacji. Niemniej jednak na takim rodzicu wciąż ciąży obowiązek alimentacyjny. Co więcej, pozbawienie władzy rodzicielskiej, nie oznacza „automatycznego” pozbawienia prawa do kontaktów z dzieckiem. Niemniej jednak w sytuacjach gdy kontakt ten zagrażał by np. zdrowiu czy bezpieczeństwu dziecka, sąd może zakazać kontaktów z dzieckiem.